10 paź Kära Sverige – wizyta w Parafii Katedralnej w Uppsali

Diecezja Uppsali Kościoła Szwecji zaprosiła parafie partnerskie z Polski i Zimbabwe do udziału w podróży studyjnej, celem zacieśnienia wzajemnych relacji oraz zapoznania się z działalnością duszpasterską i diakonijną diecezji Uppsala, na terenie której znajdują się centralne instytucje Kościoła Szwecji. W skład polskiej delegacji weszli przedstawiciele Parafii Świętej Trójcy w Warszawie, Parafii z Łodzi, Ustronia i Bielska-Białej oraz Konsystorza Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.

Kilkudniowy pobyt delegacji warszawskiej (30. 09 – 5. 10) obfitował w wiele wydarzeń, podczas których zapoznaliśmy się nie tylko z imponującą historią Kościoła Szwecji (Svenska Kyrkan), ale i życiem muzycznym, liturgicznym, diakonijnymi diecezji Uppsala oraz  partnerskiej parafii katedralnej (Uppsala domkyrkoförsamling).

Pierwsza część wizyty była wspólna dla wszystkich uczestników podróży z Polski i Zimbabwe. W siedzibie diecezji wygłoszone zostały prelekcje nt. historii Kościoła, obecnego stanu i wyzwań stojących przed szwedzkim Kościołem. Zebranych przywitał ks. bp Ragnar Persenius, zwierzchnik diecezji Uppsali (Uppsala stift), która jest jedną z 13 diecezji Kościoła Szwecji i jedyną o statusie archidiecezji. To właśnie w Uppsali znajduje się oficjalna siedziba prymasa Kościoła Szwecji, który sprawuje również bezpośrednią jurysdykcję nad kilkoma parafiami diecezji.

Uppsalska katedra jest również wyjątkowym miejscem dla całego Kościoła – to tutaj konsekrowani są wszyscy biskupi Kościoła Szwecji bez względu na to, którą diecezję obejmują. Tradycja ta symbolizuje jedność Kościoła. Najbliższe takie wydarzenie odbędzie się 8 listopada, kiedy w urząd nowego biskupa diecezji Härnösands wprowadzona zostanie dotychczasowa dziekan katedry w Uppsali, ks. dr Tuulikki Koivunen-Bylund.

Katedra ma również ogromne znaczenie dla historii Szwecji – jest to nie tylko największa, choć nie najstarsza, katedra w Skandynawii, lecz również tradycyjne miejsce koronacji królów szwedzkich. Nad miejscem, gdzie namaszczano królów Szwecji znajduje się mała rzeźba symbolizująca „rękę Boga”. Do dziś w trakcie sumy (hogmassa) duchowni czytają z tego miejsca słowa Ewangelii. W katedrze pochowani są monarchowie, w tym św. Eryk, król Jan III Waza i królowa Katarzyna Jagiellonka, a także osoby, które zasłużyły się dla szwedzkiego Kościoła, nauki i kultury – w tym m.in. Laurentius Petri (uczeń ks. Marcina Lutra, reformator Kościoła Szwecji), abp Natan Söderblom (arcybiskup Uppsali, pionier ruchu ekumenicznego i laureat Pokojowej Nagrody Nobla) i Karol Linneusz (światowej sławy przyrodnik z XVIII wieku).

Do parafii katedralnej należą jeszcze cztery kościoły położone w różnych częściach miasta. Każdy z kościołów, oprócz niedzielnych nabożeństw, ma inny profil działania – i tak kościół św. Michała posiada cieszące się ogromną popularnością przedszkole parafialne oraz kładzie nacisk na pracę z konfirmantami, a kościół św. Piotra zajmuje się pracą duszpasterską na rzecz rodzin z małymi dziećmi, osób samotnych i starszych. Bez przesady można powiedzieć, że Kościół Szwecji jest śpiewającym Kościołem. W każdej parafii jest chór, a w większości nawet kilka. Niektóre z nich, jak np. katedralny chór mieszany, koncertuje w kraju i zagranicą. Działalności muzycznej w katedrze sprzyjają również nowe organy zainstalowane w lutym tego roku. Nad życiem muzycznym parafii czuwa kilkunastu muzyków, w tym dwóch organistów. Jednym z nich jest Andrew Canning, były tytularny organista Opactwa Westminsterskiego (Londyn).

Polska delegacja zakwaterowana była w zabytkowym domu Sióstr Diakonis „Samarytanin”. Znajduje się tam również kaplica, w której co niedzielę odprawiane są nabożeństwa w języku szwedzkim i fińskim. W czwartki odbywają się tzw. nabożeństwa z zupą (soppmässa). W sali przylegającej do kaplicy osoby samotne, bezdomne, ale także rodziny zapraszane są na gorącą zupę, po której odprawiane jest nabożeństwo – uczestniczy w nim sporo osób (więcej niż w niedzielę), głównie ludzie młodzi. Szczególne połączenie misji ewangelizacyjnej i diakonijnej odbiło się szerokim zainteresowaniem w Kościele Szwecji. Pomysł pochodzi od norweskich luteranów.

Zdjęcia z Domu Sióstr Diakonis „Samarytanin”

Perły życia

Polska delegacja odwiedziła kościół mariacki w Starej Uppsali, gdzie zbudowana została pierwsza katedra. Po pożarze w XIII wieku dzisiejszą katedrę wzniesiono na polecenie papieża w nowej części miasta. Kilkaset metrów od kościoła znajdują się pochodzące sprzed 1500 lat groby pierwszych mieszkańców Uppsali z czasów przedchrześcijańskich.

Kolejne kilkaset metrów za grobami znajduje się polana, na której umieszczone są tzw. perły życia. Pomysłodawcą „pereł życia” jest  emerytowany biskup Linköping, Martin Lönnebo. Wprawdzie pomysł jest nowy, to jednak odwołuje się do starych, chrześcijańskich praktyk medytacyjnych. Różnokolorowe perły umieszczone są na głazach – największa z nich – złota perła nazwana jest „perłą Boga”, jest ona początkiem i końcem kręgu, symbolizując tym samym obecność Boga na początku i końcu życia każdego człowieka. Tuż obok niej znajduje się mała, biała perła ‘ja’ – ułożenie to pokazuje, że człowiek jest stworzony na obraz i podobieństwo Boże. Pozostałe perły symbolizują chrzest, miłość i tajemnicę życia i nie na końcu wydarzenie Wielkiego Piątku i Wielkanocy.

W Szwecji i na świecie inicjatywa spotkała się z wielkim zainteresowaniem i zaczęto ją nawet nazywać „luterańskim różańcem”, choć szwedzcy luteranie wolą używać nazwy „perły życia”, które każdy może nosić przy sobie w formie bransoletki. Ma ona, w odróżnieniu od kamiennego kręgu pereł, dodatkowe elementy – podłużnych korali – oznaczających ciszę i modlitwę. Perły życia – jak mówili nasi gospodarze – były kolejnym sposobem przybliżenia i spopularyzowania znaczenia modlitwy przy wykorzystaniu nie tylko materialnych przedmiotów, ale i największego skarbca modlitwy – Psalmów.

: : Wywiad z bp. Martinem nt. „pereł życia” (ekumenizm.pl)

Ikony i „powrót Marii”

Elementem nieco zaskakującym dla Polaków była rozpowszechniona praktyka umieszczania w szwedzkich kościołach prawosławnych ikon, w tym w dużej mierze wizerunków Matki Chrystusa. Szwedzcy luteranie często mówią o „Powrocie Marii”, polegającym na przypomnieniu roli Matki Zbawiciela w historii zbawienia, elementu zaniedbanego w okresie konfliktów wyznaniowych w tzw. epoce konfesjonalizmu, gdy Maria stała się w pewien sposób symbolem kontrreformacji. Na kanwie teologicznych antagonizmów tradycja obchodzenia biblijnych świąt maryjnych w Kościele luterańskim zaniknęła i właśnie przypomnieniu roli Marii służy inicjatywa szwedzkich luteranów. Ciekawostką jest fakt, że została ona zapoczątkowana na poziomie parafialnym. Kościół Szwecji szczególną uwagę poświęca Marii podczas nabożeństw w IV. Niedzielę Adwentu.

Ciekawą wizualizacją „powrotu Marii” jest woskowa figura znajdująca się za głównym ołtarzem w katedrze Uppsali. Wizerunek Marii nie ma nic wspólnego z triumfalistyczną ikonografią, do której jesteśmy przyzwyczajeni w Polsce. Maria z Uppsali to  niewysoka kobieta w średnim wieku, w skromnym ubraniu stylizowana na uciekinierkę, która po długiej nieobecności powraca do katedry. Figura wzbudza ogromne zainteresowanie turystów, jednak nie każdy wie, co ona symbolizuje.

Życie liturgiczne

W drugiej części wizyty delegacja Parafii Świętej Trójcy spotkała się z przedstawicielami władz parafii katedralnej – na czele z ks. Markusem Holmbergiem, zastępcą dziekana katedry (nowa dziekan zostanie wprowadzona w urząd w listopadzie), kapelanem katedry ks. Larsem Åstrandem, prof. dr. Bo Nylund oraz Fredrikiem Ungerem, członkami rady parafialnej. Ciekawym doświadczeniem w rozmowach i spotkaniach z przedstawicielami i pracownikami parafii było ogromne zainteresowanie naszych szwedzkich współwyznawców kwestiami liturgii. Temat ten elektryzuje wielu członków Kościoła Szwecji i jak wyraził się prof. Nylund, pośród wszelkich kontrowersji i różnic zdań istniejących w Kościele liturgia jest czynnikiem jednoczącym i zespalającym wspólnotę wiernych.

Nasza delegacja miała również możliwość zwiedzania muzeum katedralnego, w którym przechowywane są szaty liturgiczne ze średniowiecza, okresu reformacji oraz z XX wieku.

O praktycznym znaczeniu liturgii mogliśmy się przekonać podczas niedzielnego nabożeństwa. Szwedzcy luteranie posługują się tradycyjna terminologią liturgiczną i nazywają nabożeństwo z sakramentem Wieczerzy Świętej mszą (mässa). Nasza delegacja uczestniczyła w tzw. sumie (högmässa), podczas której kazanie wygłosił proboszcz Parafii Świętej Trójcy w Warszawie, ks. Piotr Gaś.

Podczas liturgii był również czas na pozdrowienia, a członkowie naszej delegacji zostali zaproszeni do czynnego udziału w liturgii, w tym do udzielania Komunii Świętej przy głównym ołtarzu katedry. Główny układ nabożeństwa nie odbiega od porządku liturgicznego, jaki mamy w Polsce. Więcej jest natomiast elementów symbolicznych, choćby przy czytaniu Ewangelii, procesjonalnym wejściu do kościoła (w każdą niedzielę) i przy liturgii Komunii Świętej. Podczas nabożeństwa śpiewał jeden z chórów dziewczęcych, który zaprezentował polską pieśń autorstwa Jana Gawlasa „Panie na swój Kościół”. Po nabożeństwie w kawiarni katedralnej odbyło się spotkanie z członkami parafii, w którym uczestniczył również ks. abp K. G. Hammar, były prymas Kościoła Szwecji.

: : Kazanie ks. Piotra Gasia w katedrze w Uppsali na dzień św. Michała Archanioła (pdf)

Kära Sverige

Szwecja często kojarzona jest z pięknymi krajobrazami. Dzięki zaangażowaniu naszych gospodarzy zobaczyliśmy historyczne miejsca pięknej Szwecji (Kära Sverige). Odwiedziliśmy kolebkę szwedzkiej państwowości oraz Kościoła Szwecji w oddalonej o kilkadziesiąt kilometrów od Uppsali Sigtunie. W tej niewielkiej miejscowości znajdują się ruiny wczesnośredniowiecznych kościołów, liczne kamienie runiczne oraz inne pozostałości początków państwa szwedzkiego. Odwiedziliśmy kościelne centrum dialogu, w którym organizowane są spotkania ekumeniczne oraz inne wydarzenia, podczas których Kościół prowadzi dialog z przedstawicielami świata kultury, polityki i gospodarki.

Na każdym kroku doświadczaliśmy ogromnej przychylności i gościnności naszych szwedzkich współwyznawców – zarówno podczas oficjalnych wizyt, jak i podczas domowych bankietów, wydawanych dla uczczenia naszej wizyty. Każdorazowo spotkania te były okazją do poruszania tematów związanych z sytuacją Kościoła w Polsce i w Szwecji, wydarzeń parafialnych oraz innych zagadnień dotyczących obustronnej współpracy.

Dialog

Ostatniego dnia wizyty nasza delegacja wraz z pozostałymi Polakami oraz gośćmi z Afryki uczestniczyła w całodniowej konferencji w siedzibie diecezji Uppsali. Od początku pobytu szwedzcy gospodarze prosili nas o dokładne obserwowanie pracy parafialnej, abyśmy mogli podzielić się naszymi wrażeniami z pobytu i to w pełnej otwartości, bez unikania tematów trudnych. Takie samo zadanie mieli wszyscy inni członkowie podróży studyjnej z Polski i Zimbabwe. Cykl refleksji przeplatany był piosenkami wykonywanymi przez Polaków, Szwedów i gości z Zimbabwe. Po szczegółowych relacjach kilkunastu grup, które odwiedziły parafie w różnych częściach diecezji, głosy w dyskusji podsumował ks. bp Ragnar Persenius.

W ciągu najbliższych tygodni podczas różnych spotkań parafialnych będziemy chcieli opowiedzieć szczegółowo o naszej wizycie w Szwecji. W trakcie przygotowania jest prezentacja z licznymi zdjęciami i informacjami o historii Kościoła Szwecji i o naszej parafii partnerskiej.

zdjęcia: P. Gaś/E. Maliszewska/D. Bruncz