W Muzeum Okręgowym w Lesznie otwarto właśnie wystawę zatytułowaną „Wielkopolskie stolice protestantyzmu – Leszno i Śmigiel”, przedstawiającą historię lokalnego ewangelicyzmu i tradycji socyniańskiej. Imponująca ekspozycja zainaugurowana w dawnej leszczyńskiej synagodze posiada ważny warszawski akcent związany z Parafią Świętej Trójcy w Warszawie.

Ekspozycja zorganizowana przez Muzeum Okręgowe w Lesznie pod kierunkiem dr. Kamilii Szymańskiej, zawiera mnóstwo bezcennych eksponatów, w tym starodruków pochodzących z XVII i XVIII wieku. Leszno było stolicą braci czeskich wygnanych z ojczyzny z powodów religijnych i miejscem działania Jana Amosa Komeńskiego. Wystawie towarzyszy również interesujący folder ukazujący rolę jaką Komeński odegrał w Lesznie i jak ogromny wpływ miał na szeroko rozumianą pedagogikę, nie tylko religijną.

Oprócz dziejów braci czeskich, reformowanych i braci polskich (socynianie) można również podziwiać starodruki luterańskie. Leszczyńscy luteranie skupieni byli wokół Kościoła Krzyża, a ich najwybitniejszym przedstawicielem był ks. Johann Heermann, teolog, kaznodzieja, poeta i pieśniarz (kilka jego pieśni znajduje się do dziś w Śpiewniku Ewangelickim). Luteranie mieli ogromny wpływ na rozwój Leszna, jednak ważniejszym ośrodkiem luteranizmu były oddalone o ok. 20 km Wschowa i Śmigiel.

Wśród wielu starodruków znajduje się pozyskane z wielkim trudem oryginalne dzieło Acta conventuum et synodorum in Maiori Polonia a dissidentibus celebratorum… wydane w 1776 roku we Wrocławiu z postanowieniami synodów protestanckich w Rzeczypospolitej (całość do obejrzenia TUTAJ). Wydawcą publikacji, będącej obecnie własnością Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu, był ks. Johann Jakob Scheidemantel, pierwszy proboszcz Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Świętej Trójcy erygowanej w 1775 roku po uniezależnieniu się od węgrowskiej parafii.

Zanim ks. Scheidemantel trafił do Warszawy przebył imponującą ścieżkę kariery. Urodził się w Erfurcie w rodzinie lekarza Volkmara Gottfrieda Scheidemantla i Marii Sybilii z.d. Stengel. Po ukończeniu edukacji we Wrocławiu pracował jako nauczyciel w Wieliczce (1760), podlegając parafii luterańskiej w Prelipczach. Jak informuje Polski Słownik Biograficzny, parafia obejmowała luterański personel manufaktury sukienniczej Stanisława Poniatowskiego w jego dobrach zaleszczyckich.

10 września 1760 r. Scheidemantel został ordynowany na duchownego luterańskiego w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu (dziś kościół rzymskokatolicki, przed którym stoi pomnik poświęcony ks. Dietrichowi Bonhoefferowi). Kazanie ordynacyjne ks. Scheidemantel oparł o tekst z Listu do Rzymian 15,29: „A wiem, że idąc do was, przyjdę z pełnią błogosławieństwa Chrystusowego.”

Po ordynacji ks. Scheidemantel został skierowany przez wrocławski konsystorz do pracy duszpasterskiej na pograniczu polsko-mołdawskim. Opiekował się ewangelikami w Kamieńcu Podolskim, ale także w Jarosławiu i w Lwowie. Krótko po tym wyruszył w podróż po Europie Zachodniej, aby zebrać pieniądze na rozwój zboru w Prelipczach. Udało mu się nawet wygłosić kazanie na dworze króla Wielkiej Brytanii i Irlandii, Jerzego III Hanowerskiego. Zebrane pieniądze zdeponowano w banku… Piotra Teppera, który był jednym z inicjatorów budowy kościoła Świętej Trójcy w Warszawie i starszym zboru. Na skutek nieporozumień między pastorem i zborem, ks. Scheidemantel przeniósł się w 1766 roku do Warszawy, gdzie objął urząd kaznodziei duńskiego ambasadora, A. Mestral de Saint-Saphorina.

21 czerwca 1767 roku odprawił w drewnianym domu modlitwy przy dzisiejszej ul. Królewskiej pierwsze nabożeństwo. W roku jubileuszowym 500 lat reformacji mija równo 250 lat od tego wydarzenia.

W służbie Królestwa Danii pozostawał oficjalnie do 1775 roku, ale już znacznie wcześniej stał się faktycznym duszpasterzem warszawskich luteran – od 1770 roku ze stałą pensją roczną w wysokości 200 talarów. Współpraca ks. Scheidemantla z warszawskimi luteranami nie zawsze układała się pozytywnie. Duchowny próbował podporządkować zbór duńskiej ambasadzie, ale pomysł nie spodobał się Piotrowi Tepperowi i późniejszemu kuratorowi Parafii, Michałowi Gröllowi. Konflikt trwał parę lat, ale najwyraźniej został rozwiązany, skoro w listopadzie 1775 roku, ks. Scheidemantla powołano na proboszcza Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Świętej Trójcy w Warszawie, pierwszego w jej historii. W tym samym roku synod ewangelicki w Lesznie powołał do komisji odpowiedzialnej za ułożenie prawa kościelnego. Pracami nad nowymi regulacjami prawnymi zajął się jednak ostatecznie brat ks. Scheidemantla, teolog, ale również prawnik Heinrich Gottfried Scheidemantel.

Ks. Scheidemantel zajmował się nie tylko duszpasterstwem, lecz również ewangelickim szkolnictwem, badał także dzieje warszawskiego luteranizmu. Dzięki niemu powstała szkoła parafialna. Niestety, ks. Scheidemantel nie doczekał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła Świętej Trójcy (1778) – zmarł bezdzietnie 6 lutego 1777 r. i został pochowany na cmentarzu ewangelickim w Lesznie. W 1821 r. ciało duchownego przeniesione na cmentarz ewangelicki przy ul. Młynarskiej na Woli.

Więcej o wystawie w Lesznie

> Informacja o wystawie „Wielkopolskie stolice protestantyzmu – Leszno i Śmigiel”